เราเผากิเลสทั้งหลายแล้ว. . .คำสอน
ของพระพุทธเจ้าเราได้ทำเสร็จแล้ว ดังนี้.
จบภิสทายกเถราปทาน

483. อรรถกถาภิสทายกเถราปทาน

พึงทราบเรื่องราวในอุปทานที่ 3 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า มธุํ ภิเสหิ สวติ ความว่า น้ำผึ้งกำลังไหลหลั่งออกจากเกสร
บัว. บทว่า ขีรํ สปฺปึ มุฬาลิภิ ความว่า น้ำนมและรสเนยใส กำลังไหล
หลั่งออกจากเหง้าบัว อธิบายว่า เพราะฉะนั้น ขอพระพุทธเจ้า จงรับภิกษา
ทั้ง 2 นั้นของข้าพระองค์เถิด.

จบอรรถกถาภิสทายกเถราปทาน

ญาณถวิกเถราปทานที่ 4 (485)

ว่าด้วยผลแห่งการสรรเสริญพระพุทธญาณ

ครั้งนั้น พระสัมพุทธเจ้าพระนามว่า
สุเมธะ เสด็จอุบัติขึ้นแล้วในโลก พระองค์กำลัง
รื้อขนมหาชน ทรงประกาศสัจจะอยู่
เรามิได้สดับข่าวพระสัมพุทธเจ้า ถึง
ใคร ๆ ที่จะบอกกล่าวให้เรารู้ก็ไม่มี เมื่อล่วงไป
ได้ 8 ปี เราจึงได้สดับข่าวพระนายกของโลก
เรานำเอาไฟและฟืนออกไปเสียแล้ว
กวาดอาศรม ถือเอาหาบสิ่งของออกจากเตาไป
ครั้งนั้นเราพักอยู่ในบ้านและนิคมแห่ง
ละคืน เข้าไปใกล้พระนครจันทวดีโดยลำดับ
สมัยนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้นำของ
โลกพระนามว่าสุเมธะ กำลังรื้อขนสัตว์เป็นอัน
มาก ทรงแสดงอมตบท
เราได้ผ่านหมู่ชนไปถวายบังคมพระชินเจ้า
ผู้เสด็จมาดี ทำหนังสัตว์เฉวียงบ่าข้างหนึ่ง แล้ว
สรรเสริญพระผู้นำของโลกว่า
พระองค์เป็นพระศาสดาประหนึ่งยอด
เป็นธงชัยและเป็นเสายัญของหมู่สัตว์ เป็นที่ยึด
หน่วง เป็นที่พึ่ง และเป็นเกาะของหมู่สัตว์ เป็น
ผู้สูงสุดกว่าสัตว์.
จบภาณวารที่ 21

พระองค์เป็นผู้ฉลาด เป็นนักปราชญ์ใน
ทัศนะ ทรงช่วยประชุมชนให้ข้ามพ้นไปได้
ข้าแต่พระมุนี ผู้อื่นที่จะช่วยให้สัตว์ข้ามพ้นไป
ยิ่งไปกว่าพระองค์ ไม่มีในโลก
สาครแสนลึกสุด ก็พึงอาจที่จะประมาณ
ได้ด้วยปลายหญ้าคา ข้าแต่พระสัพพัญญู ส่วน
พระญาณของพระองค์ ใคร ๆ ไม่อาจจะประมาณ
ได้เลย
แผ่นดิน ก็อาจที่จะวางบนตาชั่งแล้ว
กำหนดได้ ข้าแต่พระองค์ผู้มีจักษุ แต่สิ่งที่เสมอ
กับพระปัญญาของพระองค์ไม่มีเลย
อากาศก็อาจจะวัดได้ด้วยเชือกและนิ้วมือ
ข้าแต่พระสัพพัญญู ส่วนศีลของพระองค์ ใคร ๆ
ไม่อาจจะประมาณได้เลย
น้ำในมหาสมุทร อากาศและภูมิภาค 3
อย่างนี้ประมาณเอาได้ ข้าแต่พระองค์ผู้มีจักษุ
พระองค์ย่อมเป็นผู้อันใคร ๆ จะประมาณเอาไม่
ได้เลย
เรากล่าวสรรเสริญพระสัพพัญญู ผู้มี
พระยศใหญ่ ด้วยคาถา 6 คาถาแล้ว ประนมกร
อัญชลี ยืนนิ่งอยู่ในเวลานั้น

พระพุทธเจ้าผู้มีพระปัญญาเสมอด้วย
แผ่นดิน เป็นเมธีชั้นดี เขาขนานพระนามว่า
สุเมธะ.
ประทับนั่งในท่ามกลางภิกษุสงฆ์แล้ว
ได้ตรัสพระคาลาเหล่านี้ว่า ผู้ใดมีใจเลื่อมใส ได้
กล่าวสรรเสริญญาณของเรา เราจักพยากรณ์ผู้นั้น
ท่านทั้งหลายจงฟังเรากล่าว
ผู้นี้จักรื่นรมย์อยู่ในเทวโลก 77 กัป จัก
เป็นจอมเทวดาเสวยราชสมบัติอยู่ในเทวโลก
1,000 ครั้ง จักได้เป็นพระเจ้าจักรพรรดิเกินกว่า
ร้อยครั้ง
และจักได้เป็นพระเจ้าประเทศราชอัน
ไพบูลย์ โดยคณานับมิได้ เขาเป็นเทวดาหรือ
มนุษย์ จักเป็นผู้ตั้งมั่นในบุญกรรม จักเป็นผู้
ความดำริแห่งใจไม่บกพร่อง มีปัญญากล้า
ในกัปที่ 30,000 พระศาสดามีพระนามว่า
โคดม จักทรงสมภพในวงศ์พระเจ้าโอกกากราช
จักเสด็จอุบัติขึ้นในโลก
ผู้นี้ไม่มีความกังวล ออกบวชเป็น
บรรพชิต จักบรรลุพระอรหัตแต่อายุ 7 ขวบ ใน
ระหว่างเวลาที่เราระลึกถึงคน และได้บรรลุศาสน-

ธรรม เจตนาที่ไม่น่ารื่นรมย์ใจ เราไม่รู้จักเลย
เราท่องเที่ยวไปเสวยสมบัติในภพน้อยภพใหญ่
ความบกพร่องในโภคทรัพย์ไม่มีแก่เราเลย นี้เป็น
ผลในการสรรเสริญพระญาณ
ไฟ 3 กองเราดับสนิทแล้ว เราถอนภพ
ทั้งปวงขึ้นหมดแล้ว เราเป็นผู้สิ้นอาสวะทุกอย่าง
แล้ว บัดนี้ภพใหม่ไม่มีอีก
ในกัปที่สามหมื่น เราได้สรรเสริญ
พระญาณใด ด้วยการสรรเสริญนั้น เราไม่รู้จัก
ทุคติเลย นี้ก็เป็นผลแห่งการสรรเสริญพระญาณ
เราเผากิเลสทั้งหลายแล้ว . . . คำสอน
ของพระพุทธเจ้าเราได้ทำเสร็จแล้ว ดังนี้.
ทราบว่า ท่านพระญาณถวิกเถระได้ภาษิตคาถาเหล่านี้ ด้วยประการ
ฉะนี้แล.
จบญาณถวิกเถราปทาน

จันทนมาลิยเถราปทานที่ 5 (485)

ว่าด้วยผลแห่งการถวายแก่นจันทร์และดอกรัง

[75] เราละเบญจกามคุณอันน่ารัก น่า
รื่นรมย์ใจและละทรัพย์ประมาณ 80 โกฏิแล้ว
บวชเป็นบรรพชิต